سنت تاریخ‌نویسی ایرانیان (۲): چند هزار سال تاریخ چگونه در دستان فردوسی بزرگ آرام گرفت؟

* بخش زیادی از آن‌چه می‌شنوید، روز هفتم امرداد در جشن امردادگان مدبویز، در حضور مخاطبان اجرای زنده شده است که با حال و هوای اجرای زنده، تقدیم شما می‌شود

تو عصر ما، هرچند شاهنامه ، کم‌تر به عنوان یک اثر «تاریخی» شناخته میشه و از اون بیش‌تر به عنوان «حماسه» یاد می‌کنند اما ارزش‌های شاهنامه، در بازنمایی دورانی گمشده از تاریخ ایران، موضوعی‌ست که کم‌تر بهش توجه میشه.

تو اپیزود پیشین پادکست مدبویز بررسی کردیم که ایرانیان چگونه تاریخ خودشون رو حفظ کردند. اون‌ها سنتی دیرینه در حفظ روایت‌های تاریخی و انتقالش به نسل بعدی داشتند و به عنوان یک نمونه داستان «یادگار زریران» رو بررسی کردیم که چگونه در عصرهای مختلف تاریخ ایران دست به دست و در نهایت در شاهنامه ضبط و حفظ شده.

در این اپیزود، با نیای شاهنامه آشنا میشیم؛ «خدای‌نامه» که سنتی دور و دراز از پیشینه‌ی تاریخ‌نویسی ایرانیان رو در خودش داره. از دودمان‌های اسطوره‌ای ایران تا هخامنشیان، سپس اشکانیان و در نهایت ساسانیان، ردپای خدای‌نامه‌‌ها رو مرور کردیم تا ببینیم نیاکان ما به چه رنج و مرارتی، تاریخ رو بر دوش کشیده‌اند و تا داستان ایرانشهر هرگز فراموش نشه و به ما برسه.

بررسی خدای‌نامه‌ها، در حقیقت، آشنایی با نخستین شاهنامه‌های ایرانی‌ست که نسل به نسل، پادشاه به پادشاه و سلسله به سلسله، دست به دست شدند تا پس از حمله تازی و فرو ریختن ایرانشهر به دست فردوسی برسند تا بزرگ‌ترین کتاب پارسی تاریخ رو برای ما بسازه؛ سندی برای تداوم تاریخی ایران و نامیرا شدنش.

۱۰ امرداد ۲۵۸۳ / ۱۴۰۳

گوینده: مجتبی حصامی

نویسنده: ساسان آقایی

موسیقی: گروه سان‌اسپات

یادبود این شماره: مرگ صدیقه دولت‌آبادی

تقدیم شماره ۶۸ به: زنده‌یاد محمدتقی برخوردار

* منابعی که در نوشتن این اپیزود از اون‌ها استفاده شده

۱) کتاب «یادگار زریران» / یا ترجمه‌ی ژاله آموزگار

۲) شاهنامه‌ی فردوسی / با تصحیح جلال خالقی‌مطلق

۳) کتاب پهلوی «دین‌کرد» / به کوشش فریدون فضیلت

۴) کتاب پهلوی «بندهش» / به تصحیح مهرداد بهار

۵) نسخه‌هایی از اوستا / پژوهشی از جلیل دوستخواه

۶) کتاب پهلوی « زند و هومن یسن» / صادق هدایت

۷) کتاب پهلوی «کارنامگ اردشیر بابکان» / قاسم هاشمی‌نژاد

۸) کتاب «حماسه‌ی ملی ایرانیان» / تئودور نولدکه با ترجمه بزرگ علوی

۹) کتاب «تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام / احمد تفضلی

۱۰) کتاب «دانشنامه‌ی کاشان: آریاییان، مردم کاشی، اَمَرد، پارس و دیگر ایرانیان

۱۱) کتاب « فردوسی و شاهنامه او» / مجموعه مقالات تفی‌زاده

۱۲) کتاب «تاریخ ادبیات در ایران / ذبیح‌الله صفا

۱۳) پژوهش«از شاهنامه تا خداینامه» / جلال‌ خالقی‌مطلق

۱۴) مقاله‌ی «سنت قصه‌پردازی و موقعیت گوسان‌ها در نقل روایات پهلوانی» / محمدرضا راشد محصل

۱۵) مقاله‌ی «درآمدی بر اندیشه دینی ایرانیان باستان» / پروین رنجبر، زهرا حامدي، علی رسولی

۱۶) مقاله‌ی «بررسی تطبیقی آموزه‌ها و کارکردهای اجتماعی و سیاسی دو آیین مهر و زرتشت» / محمدرضا باوندپور، محمدکریم یوسف‌جمالی، ناصر جدیدی، شکوه‌السادات اعرابی هاشمی

۱۷) مقاله‌ی «بازشناسی خدای‌نامه به روایت ابن‌مقَفع» / رقیه شیبانی‌فر

* آهنگ‌هایی که در این اپیزود استفاده شدند

۱ و ۲ و ۳ و ۴ و ۷) اجرای زنده گروه «سان‌اسپات» در جشن امردادگان مدبویز

۵) قطعه‌ی «مقدمه‌ی ستایش» از گروه هفت‌خان

۶) آهنگی با صدای «مرتضی کبیریان» برای بزرگداشت فردوسی